قابلیت‌های توریستی ارسباران

قسمتی از جنگل های ارسباران از سال ۱۹۷۶ توسط UNESCO منطقه ذخیره‌گاه زیست‌کره اعلام شده است. در پارک ملی ارسباران ۲۲۰گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ۴۸گونه پستاندار (نظیر کل و بز، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، «وشق» (سیاه‌گوش) و «پلنگ») و ۲۲گونه ماهی شناخته شده است. از گونه‌های پرندگان بومی ارسباران می‌توان به «قره خروس قفقازی»، کبک، دراج و قرقاول و انواع پرندگان شکاری و تعداد بی‌شماری پرندگان آبزی و خشکی‌زی اشاره کرد. «مارال»، گونهٔ منقرض شدهٔ منطقهٔ ارسباران نیز با انتقال هفت راس از پارک ملی گلستان در فضایی به وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی آینالو رها شده و در حال احیا است. ارسباران صرف نظر از جاذبه‌های شکارگاهی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالای خود در سال‌های ۱۳۵۰و ۱۳۵۲شمسی ابتدا به عنوان منطقهٔ ممنوعه و سپس منطقهٔ حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شده و چندی پیش نیز به پارک ملی ارسباران ارتقا یافت.

در این میان جنگل‌های بلوط «ممرز» به همراه گونه‌هایی چون «کیکم»، «سماق»، «زرشک»، «انار وحشی»، سیب و گلابی وحشی، معرف مناطق جنگلی متراکم با اقلیم مرطوب، حکایت از غنای جنگلی این منطقه می‌کنند. میوه جنگلی قره‌قات نیز در جنگل‌های ارسباران به وفور یافت می‌شود. به دلیل شرایط خاص و ویژهٔ اقلیمی و جغرافیایی، منطقهٔ ارسباران از پوشش غنی و متنوع گیاهی و قارچی برخوردار است. از میان دو هزار و ۴۰۰ گونه شناسایی شده در آذربایجان حدود هزار و ۴۰۰ گونه از مجموع آنها در جنگل‌های ارسباران زیست می‌کنند. طی سال‌های اخیر نیز دکتر محمدرضا آصف طی چند سال نمونه‌برداری مستمر و مداوم، قارچ‌های منطقه ارسباران را جمع آوری، شناسایی و بیش از ۲۵۰ گونه قارچ از منطقه گزارش کرده است.

یک تحقیق اخیرا سه نقطه را با بالاترین توانمندی گردشگری مشخص کرده است. این سه مکان، که در مجاورت جاده کلیبر – عاشقلو (مسیر عباس‌آباد-آینالو -وایقان) قرار گرفته‌اند، عبارتند از قلعه بابک، دره مکیدی و آینالو. البته، مکان‌های زیادی وجود دارند، که علیرغم شناخته بودن به مردم محل، هنوز مورد توجه گردشگران قرار نگرفته‌اند. برای مثال، زیارتگاه بابا سیف الدین تا قبل از تخلیه کامل روستای ییلاقهای متعدد در مناطق کوهستانی علاوه بر زیبایی طبیعی‌شان فرصت مناسبی برای مشاهده فرهنگ عشایری فراهم می‌کنند. چپرلی و آغداش از دیدنی‌ترین ییلاقها هستند. یکی از سه ایل پرجمعیت عشایر کشور در ارسباران   ییلاق و قشلاق می کنند . این منطقه در تاریخ نقشی شایسته ایفا کرده و به ویژه در عصرقاجار اثرهای ملی بر تاریخ داشته است. جای جایش پر از آثار وابنیه های تاریخی و قلعه های باستانی است و کشف نشانه های ۷هزار ساله ی تمدن شهرنشینی قدمت کهن آن را نمایان می کند.

ارسباران عمدتاً دارای توان های محیطی کشاورزی،‌ دامداری،‌ باغداری،‌ معدن و گردشگری است،پوشش های گیاهی  آن به عنوان یکی ازنواحی پنج گانه ایران به نام ناحیه ارسبارانی در کنار چهار ناحیه دیگر به نامهای جنگل‌های هیرکانی سواحل جنوبی دریای خزر،  ،ناحیه زاگرسی در  امتداد کوه‌های زاگرس در غرب کشور، ناحیه خلیج عمانی در جنوب کشور و سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان و ناحیه ایرانی و تورانی ،قرار گرفته است

خلاصه ای از منطقه حفاظت شده ارسباران

ذخیره گاه زیستکره ارسباران(Arasbaran Biosphere Reserve) در بالاترین عرض جغرافیایی ایران و در جنوب رود ارس که مرز شمالی ایران را با کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان تشکیل می دهد قرار دارد و بخش مهمی از جنگلهای ارسباران است که وسعت این ناحیه رویشی ، حدود ۱۶۴۰۰۰ هکتار در سال ۱۳۷۸ بر آورد شده است. همچنین ارسباران از نظر ویژگیهای فلورستیک، اکولوژیک، حیات وحش، میراث فرهنگی و زیبایی شناسی دارای مشخصه های ممتازی است و محل انحصاری رویش گونه های نادری از گیاهان در ایران است. طبق مطالعات انجام یافته تاکنون بیش از ۸۰۰ گونه گیاهی در منطقه شناسایی شده است که تعدادی از گونه ها منحصر به ارسباران می باشد. ذخیره گاه ارسباران علاوه بر آن که تحت تاثیر اقلیم مدیترانه ای است درشعاع اثر اقلیم های خزری و قفقازی نیز قرار دارد و به دلیل وجود اختلاف ارتفاع زیاد، از آب و هوا و اقلیم های متنوعی بر خوردار است. وجود قله های مرتفع که بیشتر آنها ارتفاعی بیش از ۲۵۰۰ متر دارند با شیب بسیار تند و دره های عمیق ناشی از فعالیتهای آتشفشانی و تکتونیک فعال . قرار داشتن در مسیر حرکت جبهه های آب و هوایی مرطوب مدیترانه ای و سیبری باعث شده تا بارشهای زمستانه به صورت برف در ارتفاعات انباشته شده و در بهار و تابستان، رودخانه های کوچک ولی دائمی را تغذیه نماید که بیشتر آنها در جهت شمال به حرکت در آمده و وارد رود خانه ارس می شوند .علاوه بر آن تغذیه مناسب دامنه ها باعث پیدایش چشمه های فراوان گشته و محیط جنگلی و حیات وحش متنوع و چشم اندازهای بدیع از جمله ویژگی های طبیعت زیبای این ذخیره گاه می باشد .

جنگل ارسباران

جنگل ارسباران در دل طبیعت بکر و دست نخورده استان آذربایجان شرقی قرار دارد. جنگل ارسباران با وسعت بیش از ۷۰ هزار هکتار سرزمین پهناوری است که از شمال به رود ارس و از مشرق به مشگین شهر و مغان و از جنوب به سراب و اوجان و از مغرب به مرند و تبریز محدود است و شهرستان اهر را در بر می گیرد. بدون شک جنگل ارسباران از مکانهای دیدنی و تفریحی آذربایجان شرقی و همچنین ایران است.

ارسبار یا آرازبار و قره داغ یا قراچه داغ نامهایی بودند که جنگل ارسباران در دورانهای مختلف به آنها معروف بوده است.

از ویژگی های منطقه ارسباران شامل کوههای بلند و درختان گوناگون است که نگاه هر‎ ‎بیننده ای را مجذوب و حیران خویش می سازد و همچنین زیست گاه حیواناتی از جمله: خرس قهوه ای، خوک‎ ‎وحشی، روباه، شغال، گرگ، سیاه گوش و‎…. ، ‏ ‎پرندگانی از قبیل :کبک، کبک چیل، جی جاق، کلاغ نوک قرمز‎ ‎و‎ ‎پرندگان شکاری چون عقاب طلایی، شاهین و … همچنین از لحظ پوشش گیاهی دارای گونه های‎ ‎مختلف گیاهی منحصر به فرد سرخدار، ممرز، بلوط، فندق، گردو و سماق و‏‎ ‎‏ غیره می باشد‏‎ که گاه ‎از نظر تنوع در جهان بی نظیر است.

جنگل های ارسباران با طبیعت زیبا و چشم اندازهای دلنشین و وجود اماکن و ابنیه تاریخی ، توان بالقوه بالایی برای جذب گردشگر دارد. از جمله آثار تاریخی این منطقه می توان به قلعه بابک، قلعه پشتو، قلعه جوشین، دژ قهقهه، بقعه شیخ شهاب الدین و بازار اهر اشاره کرد.

قلعه بابک

قلعه بابک دژ و مقر سردار تاریخی ایران، بابک خرمدین بوده است. قلعه بابک در نزدیکی شهر کلیبر در شمال شرق استان آذربایجان شرقی قرار دارد.

قلعه پشتو

قلعه پشتو یکی از باارزش ترین و جالب ترین آثار تاریخی بخش هوراند از شهرستان کلیبر، قلعه پشتو یا پشتاب است که بر بلندترین کوه بین روستاهای پشتاب و کوجان قرار گرفته است. از قلعه پشتو که شبیه قلعه بابک و شاید همزمان با آن بوده است به هنگام نبرد با اعراب حاکم بر منطقه استفاده نظامی می شده است.

قلعه جوشین

قلعه جوشین یکی از قلعه های تاریخی شهرستان ورزقان است. این قلعه در ۲۶ کیلومتری غرب ورزقان و ۶ کیلومتری روستای جوشین در یک منطقه کوهستانی سخت گذر در بالای یک کوه مرتفع قرار گرفته است.

دژ قهقهه

دژ قهقهه در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان مشکین شهر در استان اردبیل قرار دارد. این دژ به دلیل این که محل زندانی شدن افراد سیاسی مهمی مانند شاهزادگان صفوی در زمان گذشته بوده است، در تاریخ شهرت بسیاری دارد.

بقعه شیخ شهاب الدین اهری

بقعه شیخ شهاب الدین اهری در شهر اهر در استان آذربایجان شرقی، محل خانقاه و مقبره شیخ شهاب الدین اهری می باشد. این مجموعه شامل ساختمان های خود خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره ها، و تعدادی غرفه است. این خانقاه از سال ۱۳۷۴ به موزه ادب و عرفان تبدیل شده است که تنها موزه عرفان در ایران است.

بازار اهر

بازار اهر از شاخه های مختلفی تشکیل یافته و دارای ۴ بخش اصلی به نام های بازار جعفرقلی خان، بازار کفاشان، بازار نصیربیگ و راسته بازار است. این بازار در زمان رشیدالملک، حکمران وقت ارسباران مرمت شده است.

قصر آیینه لو

قصر آیینه لو در ته یکی از دره ها در روستای آیینه لو قرار دارد. این قصر به ثروتمند معروف ارمنی دوران قاجاریه (طومانیاس) بوده است. بنای نیمه سالم و باقی مانده این عمارت که در جهت شمال جنوب ساخته شده است در حدود ۱۲*۲۰ متر می باشد که قسمت جنوبی آن از در اصلی تا جنوب ۵/۶ متر می باشد این ساختمان ۳ طبقه یعنی (قسمت جنوبی) سه طبقه ولی بقیه ساختمان ها ۲ طبقه می باشد.

قلعه آوارسین

قلعه آوارسین که در نزدیکی روستای آوارسین از توابع بخش خداآفرین شهرستان کلیبر واقع شده است.

حمام کردشت

حمام کردشت یکی از آثار تاریخی روستای کردشت در بخش مرکزی شهرستان جلفا می باشد. این بنا سالانه پذیرای هزاران نفر از گردشگران داخلی و خارجی است. قدمت این بنا به اواسط دوره صفویه و زمان سلطنت شاه عباس صفوی می رسد.

جنگلهای سماق در بخش هوراند اهر، از سرمایه های ارزشمند طبیعی منطقه ارسباران به شمار می رود که در سطح وسیعی از این منطقه می رویند. هرساله در اواخر تابستان و اوایل پاییز میوه های سماق بر درختان جنگلی می رسند و اهالی روستاهای اطراف طی جشنی به نام جشن برداشت سماق میوه رسیده درختچه را می چینند و پس از چیدن و خشک کردن، سماق آنها را آسیاب کرده و علاوه بر مصرف خوراکی و دارویی در رنگرزی نیز استفاده می کنند.‏

جنگل های ارسباران صرف نظر از جاذبه های شکارگاهی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل وجود گونه های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب پذیری بالای خود در سال های ‪ ۱۳۵۰‬و ‪ ۱۳۵۲‬شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شده و سرانجام به پارک ملی ارسباران ارتقا یافت. در پارک ملی ارسباران ‪ ۲۲۰‬گونه پرنده، ۳۸‪‬ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ‪ ۴۸‬گونه پستاندار و ‪ ۲۲‬گونه ماهی شناخته شده است.

کمپ های توریستی ارسباران

از جمله مکان های مناسب در جنگل های ارسباران جهت استراحت و اسکان می توان به قلعه درسی، مکیدی درسی، آینالو در کلیبر و چیچکلو در ورزقان اشاره کرد.

جنگل های ارسباران به نام های قره داغ، قراجه داغ، آرازبار، ارسبار، نیز شناخته می شود.